Μία από τις πιο παλιές και πιο συνήθεις κατηγορίες μυκητοστατικών και όχι μυκητοκτόνων, αποτελούν τα γνωστά μας χαλκούχα σκευάσματα.
Ο χαλκός χρησιμοποιείται από την χημική βιομηχανία τόσο σε ανάργανες , όσο και σε οργανικές ενώσεις, κυρίως κατά των ωομυκήτων, αλλά και άλλων μυκητολογικών και βακτηριολογικών ασθενειών των φυτών. Δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν και δεν έχουν καμία δράση κατά των ωιδίων και της αλτερνάριας (alternaria solari).
Όλα τα οργανικά ή ανόργανα σκευάσματα που κυκλοφορούν στην αγορά έχουν ως βασική λειτουργία την απελευθέρων κατιόντων χαλκού, οποία όμως δεν έχει βρεθεί πως δρουν ακριβώς στο υποκυτταρικό επίπεδο των φυτών. Στοιχεία δείχνουν ότι σε μεγάλες συγκεντρώσεις τα κατιόντα χαλκού προκαλούν μετουσίωση διάφορων πρωτεϊνών, αντιδρώντας με σουλφυδρυλικές ενώσεις και άλλα σύμπλοκα των πρωτεϊνών ή καταστρέφουν την ημιπερατότητα των κυτταρικών μεμβρανών (πράγμα που δεν είναι πάντα επιθυμητό).
Το πιο γνωστό σκεύασμα είναι ο βορδιγάλειος πολτός (calcium copper sulfate) που στην ουσία είναι η χημική εξώθερμη αντίδραση του θεϊκού χαλκού (CuSO4) με το υδροξείδιο του ασβεστίου Ca(OH)2 σε νερό. Η αντίδραση είναι πλήρης όταν σε θεωρητικό επίπεδο η αναλογίες σε αντιστοιχία είναι 1:0,65 κβ. Αυτό δεν σημαίνει πως κάθε φορά που κάποιος επιθυμεί να φτιάξει μόνος του βορδιγάλειο πολτό ακολουθεί πάντα την ίδια αναλογία, καθώς η αντίδραση επηρεάζεται από την καθαρότητα του θεϊκού χαλκού και από την ποιότητα του νερού.
Από την παραπάνω χημική αντίδραση το αποτέλεσμα είναι η δημιουργία ιζήματος υδροξειδίου του χαλκού , το οποίο σταθεροποιείται με την προσρόφηση θεϊκού ασβεστίου ( CaSO4) σε αλκαλικό περιβάλλον με ph 7.7.
Τρόπος δράσης του σκευάσματος.
Στο παραπάνω σκεύασμα θεϊκού χαλκού, υδροξειδίου του ασβεστίου και θεϊκού ασβεστίου , ο χαλκός είναι σταθερός και αδιάλυτος.
Κατά τον ψεκασμό του σκευάσματος στο φυτό και όταν το σκεύασμα βρίσκεται στο φυτό, δεν προκαλεί καμία μυκητοστατική δράση. Τα κατιόντα του χαλκού, αρχίζουν και απελευθερώνονται μόνο όταν το ph στην επιφάνεια διαβροχής αρχίζει να μειώνεται και να γίνεται περισσότερο όξινο. Έτσι, καθώς τα σπόρια των μυκήτων βρίσκουν τις κατάλληλες συνθήκες υγρασίας και θερμοκρασίας , αρχίζουν και βλαστάνουν, εκκρίνοντας αμινοξέα, τα οποία με την σειρά τους μειώνουν το ph , και απελευθερώνονται τα κατιόντα χαλκού.
Ο παραπάνω μηχανισμός δεν έχει δράση σε ωίδια και διάφορους άλλους μύκητες , επειδή δεν έχουν την δυνατότητα να μειώνουν το ph , στην επιφάνεια διαβροχής, με αποτέλεσμα να μην απελευθερώνονται κατιόντα χαλκού, από το σύμπλοκο του σκευάσματος με το ασβέστιο.
Η σημασία του ph
Κατά την παρασκευή , βορδιγάλειου πολτού είναι απαραίτητο να γνωρίζουμε με ακρίβεια το ph του διαλύματος. Το τελικό σκεύασμα πρέπει οπωσδήποτε να έχει ουδέτερο ph. (ph=7). Το σκεύασμα με ουδέτερο ph , θα δράσει στο φυτό μας με τον παραπάνω μηχανισμό. Εάν το σκεύασμα που θα προκύψει έχει όξινο ph υπάρχει μεγάλος κίνδυνος φυτο-τοξικότητας, ενώ εάν έχει αλκαλικό ph , το σκεύασμα μας θα έχει πολύ πιο αργή (έως μηδενική) δραστικότητα.
Πολλοί παραγωγοί κάνουν το λάθος να προσθέτουν περισσότερο ασβέστιο στο σκεύασμα που παρασκευάζουν ή ακόμα και στους έτοιμους χαλκούς του εμπορίου. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να γίνεται το διάλυμα περισσότερο αλκαλικό (ph>7), πιο αδρανές, αλλά με μεγαλύτερη προσκολλητικότητα στα φυτά και επομένως μεγαλύτερη υπολείμματικότητα. Βλέπουν τα φυτά τους ‘’γαλαζωμένα’’, για μεγάλο χρονικό διάστημα, αλλά δεν έχουν ουσιαστικά καμία φυτοπροστατευτική δράση.
Πρέπει επίσης να γνωρίζετε ότι σε πολλά φυτά ,ο βορδιγάλειος πολτός έχει ανασταλτική δράση στην ανάπτυξη τους, λόγω της υψηλής περιεκτικότητας του σε ασβέστιο. Επίσης πυκνά ή αλκαλικά σκευάσματα, έχουν παρατηρηθεί ότι μειώνουν την φωτοσυνθετική ικανότητα των φύλλων της ελιάς, αλλά και άλλων φυτών.
Είδη χαλκού
Για να μειωθεί ο κίνδυνος της φυτοτοξικότητας του βορδιγάλειου πολτού λόγο ασβεστίου , κυκλοφορεί το εμπόριο μια παραλλαγή, με το όνομα Βουργούνδιος πολτός (Burgundy mixture), όπου το οξείδιο του ασβεστίου Ca(OH)2, έχει αντικατασταθεί από ανθρακικό νάτριο NaHCO3, Na2CO3.
Άλλοι χημικοί τύποι χαλκού , που περιέχουν ασβέστιο είναι οι:
Οξυχλωριούχος χαλκός
Υποξείδιο του χαλκού
Τριβασικός χαλκός
Τα Οργανικά σκευάσματα του χαλκού είναι κυρίως χαλκούχα άλατα λιπαρών και ρητινικών οξέων.
Κολιοπάνος Σωτήρης
Γεωπόνος ΑΠΘ Μ.Sc
28-2-2016
